Η Εκατονταπυλιανή με αφορμή τον λαμπρό εορτασμό της (1)

Εμείς οι παριανοί πρέπει να νιώθουμε πολύ υπερήφανοι για τον τόπο μας.

Έχει ιστορία, ανεπανάληπτες ομορφιές, μοναδικές αρχαιότητες, μα πάνω απ΄όλα το σπουδαίο παλαιοχριστιανικό κτίσμα, την Εκατονταπυλιανή.

Είναι ο αρχαιότερος χριστιανικός ναός της Ελλάδας που μαζί με τον Άγιος Δημήτριο και την Αχειροποίητο της Θεσσαλονίκης αριθμούν 17  αιώνων ζωής και συνεχίζουν μέχρι τις μέρες μας την μακραίωνη πορεία τους.

Με αφορμή τη γιορτή του Δεκαπενταύγουστου, ας μας επιτραπεί να υπενθυμίσουμε ελάχιστα στοιχεία για την Εκατονταπυλιανή που μπορεί να είναι και άγνωστα σε κάποιους από μας, αλλά πολύ γνωστά στους ειδικούς.

Γιατί η Εκατονταπυλιανή μελετήθηκε από πολλούς επιστήμονες με πρώτο τον ακαδημαϊκό Αναστάσιο Ορλάνδο που τόλμησε και επανέφερε το μοναδικό αυτό κτίσμα στην αρχική ιουστινιάνεια   μορφή του.

Τι υπήρχε πριν στη θέση της Εκατονταπυλιανής

Πριν υπάρξει ο ναός της Εκατονταπυλιανής, στην ίδια ακριβώς θέση, η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε τα ερείπια ενός μεγάλου αρχαίου γυμνασίου, στο οποίο γυμνάζονταν οι έφηβοι της αρχαίας Πάρου.

Ανάμεσα στα ευρήματα του αρχαίου γυμνασίου, ανήκει και τμήμα του ψηφιδωτού του δαπέδου με παραστάσεις από τους άθλους του Ηρακλή, που εθεωρείτο από τους αρχαίους και ως ο προστάτης των γυμνασίων.

Αυτά μέχρι το 300 μ.Χ.

Στη συνέχεια, καθώς η αρχαία θρησκεία υποχωρούσε και άρχισε να κυριαρχεί η νέα, χτίστηκε ο ναός του Αγίου Νικολάου με υλικά παρμένα από αρχαίους ναούς της Πάρου.

Αυτόν το Ναό βρήκε σύμφωνα με την παράδοση η Αγία Ελένη, όταν το πλοίο που την μετέφερε στους Αγίους τόπους προσορμίστηκε λόγω θαλασσοταραχής στο λιμάνι της Πάρου.

Σ΄αυτόν το ναό προσευχήθηκε και έκανε τάμα μετά την ανεύρεση του Τιμίου Σταυρού να χτίσει στην Πάρο έναν μεγαλύτερο ναό.

Αυτά μας άφησε η παράδοση.

‘Ότι συνέβη τότε, ήταν γύρω στο 326 μ.Χ.

Η Αγία Ελένη βρήκε τον Τίμιο Σταυρό, αλλά δεν πρόλαβε να εκπληρώσει το τάμα της.

Κοιμήθηκε το 328 μ.Χ. Το πραγματοποίησε όμως ο γιός της, ο Μέγας Κωνσταντίνος, δίδοντας εντολή να ξεκινήσει η ανέγερση του ναού.

Βρισκόμαστε στον 4^ο αιώνα μ.Χ. όταν ξεκίνησαν οι εργασίες και σύμφωνα με τους αρχαιολόγους την εποχή του Μ. Κωνσταντίνου χτίζεται σε επαφή με το μικρό ναό του Αγίου Νικολάου ένας αρκετά μεγαλύτερος η Εκατονταπυλιανή με ένα σπουδαίο πρόσκτισμα  το βαπτιστήριο, το μοναδικό σωζόμενο στην Ελλάδα.

Οι στέγες του ναού και του βαπτιστηρίου ήταν ξύλινες και ίσως καταστράφηκαν από πυρκαγιά, όπως συνέβη και με άλλους ναούς της περιόδου εκείνης. 

Στην περίπτωση της Εκατονταπυλιανής η τρίκλιτη βασιλική του Μ. Κωνσταντίνου ανακατασκευάστηκε την εποχή του Ιουστινιανού με βάση το αρχικό σχέδιο, αλλά η κάλυψη της στέγης έγινε με θόλους και τρούλλο, που κατασκευάστηκαν με πωρόλιθους. Το ίδιο έγινε και στο ναό του Αγίου Νικολάου και στο βαπτιστήριο.

Αλλαγές στη μορφή του ναού

Η ιουστινιάνεια μορφή του ναού με το πέρασμα των αιώνων καταστράφηκε.

Οι επιδρομές των Φράγκων και των Τούρκων και οι λεηλασίες που τις συνόδευσαν κατέστρεψαν τμήματα του εσωτερικού του ναού και ένας ισχυρός σεισμός το 1773 κατέστρεψε το δυτικό θόλο και μέρος του τρούλλου.

Κατά την επισκευή του ναού, με χρηματική ενίσχυση του παριανού ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Νικολάου Μαυρογένη, προκειμένου να στερεωθεί ο ναός έγιναν πολλές προσθήκες που τον παραμόρφωσαν. Η πρόσοψη του ναού άλλαξε μορφή και προστέθηκαν τρία  αιγαιοπελαγήτικα καμπαναριά.

Η παλαιά ιουστινιάνεια μορφή του επανήλθε όταν το 1959 ο Αναστάσιος Ορλάνδοςξεκίνησε την τολμηρή του προσπάθεια, που έπειτα από 7 χρόνια εντατικής εργασίας στέφθηκε με επιτυχία.

Η Πάρος στάθηκε τυχερή, γιατί την εποχή εκείνη υφυπουργός Οικονομικών ήταν ο παριανός Δημήτριος Αλιπράντης ο οποίος εξασφάλισε το απαραίτητο για τις εργασίες του Ορλάνδου χρηματικό ποσόν.

(συνεχίζεται)