Παραδοσιακοί Οικισμοί και η διατήρηση τους

Γράφει η Όλγα Μαρία Τζανετάκη Ισιγώνη
Αρχιτέκτονας- Σύμβουλος ΚΕΠΟΣΑ

Είναι γνωστό ότι οι περισσότεροι οικισμοί στην Πάρο είναι από το 1978, ΦΕΚ 594Δ/78 χαρακτηρισμένοι ως παραδοσιακοί. Είναι χαρακτηρισμένοι στο σύνολο τους, λόγω της μορφής τους, σαν σύμπλεγμα δρόμων και κτηρίων, σαν πολεοδομικός ιστός λόγω της ιδιαίτερης κάτοψης των κτηρίων, της αναλογίας τοίχων και ανοιγμάτων, των πόρτων και τα παράθυρων, ώστε να υπάρχει φωτισμός και αερισμός. 

Οι άνθρωποι που τα έκτισαν δεν είχαν πανεπιστημιακές γνώσεις, αλλά η εμπειρία τους είχε λύσει πολλά προβλήματα που σήμερα λύνονται με ευκολία, λόγω των νέων υλικών δόμησης. Με τον νόμο που κήρυξε τους οικισμούς παραδοσιακούς, έγινε υποχρεωτική η διατήρηση της μορφής τους. Οι όροι δόμησης που θεσπίστηκαν, είχαν σαν στόχο την διατήρηση και το ανάδειξη τους .

Τα τελευταία χρόνια το μεγαλύτερο κομμάτι των κτηρίων στους παραδοσιακούς οικισμούς της Πάρου συντηρήθηκε και επισκευάστηκε. Σήμερα υπάρχουν όμως ακόμη κτίσματα, σε αρκετούς από τους οικισμούς του νησιού, που είναι είτε σε κακή κατάσταση, είτε μισό-ερειπωμένα, είτε κατεδαφισμένα (ερείπια). Βασική αιτία για την εγκατάλειψη τους είναι το μεγάλο κόστος επισκευής τους, η πολύ-ιδιοκτησία και η κακή οικονομική κατάσταση των ιδιοκτητών τους λόγω κρίσης.

Στην Μάρπησσα όπως και στους υπόλοιπους οικισμούς υπάρχουν κτήρια που έχουν κτιστεί πριν το 1700 και πραγματικά αποτελούν στολίδια όχι μόνο γιατί είναι απλά παλιά αλλά γιατί είναι ιδιαίτερα κτίσματα, λόγω του τρόπου κατασκευής, με μαρμάρινα υπέρθυρα και παραστάδες, τον αριθμό των δωματίων και τη θέση τους μέσα στο κτήριο, μεγέθη ανάλογα με την οικονομική τότε κατάσταση των ιδιοκτητών τους. Κανένα δεν είναι όμοιο με το διπλανό του, γιατί το έδαφος και η θέση (κλίση) ήταν διαφορετικά. Η απουσία και ίσως η αδιαφορία της πολιτείας, στην καταγραφή των κτηρίων μέσω κτηματολογίου αλλά και αποτύπωσης των οικισμών αυτών δεν μας διευκολύνει στην διατήρηση τους. Δηλαδή σε έναν ενδεχόμενο σεισμό, δεν υπάρχει καμία καταγραφή ώστε να αναστηλωθούν οι οικισμοί , παρά μόνον κάποιες εργασίες φοιτητών αρχιτεκτονικής.

Ένα από αυτά τα κτήρια στην Μάρπισσα είναι και η οικία Ναυπλιώτη –Γαβαλά, που λόγω της ιδιαιτερότητας των αρχιτεκτονικών της στοιχείων είναι χαρακτηρισμένη ως διατηρητέο κτήριο. Οι τωρινοί κύριοι ιδιοκτήτες του το 2010, αποφάσισαν να το δωρίσουν στον Δήμο Πάρου, οποίος δεν αποδέχτηκε αυτή την δωρεά λόγω έλλειψης πόρων και πιθανής ευθύνης του για ενδεχόμενα ατυχήματα. Οι ιδιοκτήτες με έξοδα τους και υποδείξεις της αρχαιολογίας και την σύμφωνη γνώμη του Δήμου υποστύλωσαν το κτήριο και πήραν μέτρα προστασίας των διερχομένων. Έκτοτε Δήμος και Αρχαιολογία αδιαφόρησαν για την σωτηρία του κτηρίου με αποτέλεσμα την σταδιακή χειροτέρευση της κατάστασης του. 

Το 2016 μετά από προσπάθειές της τοπικής κοινότητας Μάρπησσας, η ΕΦΑ Κυκλάδων έκανε αυτοψία για την κατάσταση του κτηρίου και ενημέρωσε με λεπτομερή έκθεση, για τις απαιτούμενες άμεσες εργασίες για την όσο το δυνατόν καλύτερη συντήρηση του κτηρίου μέχρι την επισκευή του. Παράλληλα την Τοπική Κοινότητα Μάρπησσας ζήτησε και από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Δήμου την ίδια γνωμάτευση. Αντί αυτού η υπηρεσία Περιβάλλοντος του Δήμου, χωρίς μέχρι εκείνη την στιγμή να έχει κάνει αυτοψία, κινήθηκε ενάντια στους ιδιοκτήτες και συνέταξε μια επιστολή προς την Εισαγγελία Σύρου, το Πολεοδομικό Γραφείο Νάξου και το Επαρχείο Πάρου , προκαλώντας αντιδράσεις που κανείς δεν κατάλαβε για ποιόν λόγο προκλήθηκαν. Κανείς δεν είχε ζητήσει να κριθεί το κτήριο κατεδαφιστέο ή επικίνδυνο.

Η κατάληξη είναι, ότι οι ιδιοκτήτες είναι πλέον τρομοκρατημένοι από τα απειλούμενα πρόστιμα εκ μέρους του Δήμου, την απειλή επιδίκασης εξόδων για την υποστήριξη του κτηρίου από τον Δήμο (ο οποίος δεν έχει κατά δήλωσή του χρήματα), και τις απολογίες σε αστυνομικά τμήματα. Από την μεριά της Δημοτικής Κοινότητας Μάρπησσας έγινε προσπάθεια συνεννόησης για το θέμα αυτό μαζί με τον Δήμαρχο, τον Έπαρχο και τους υπαλλήλους της Υπηρεσίας Περιβάλλοντος του Δήμου, όπου φάνηκε ότι δεν είναι εύκολο να γίνει υπέρβαση των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων .

Η προσπάθεια μας είναι και θα είναι η προστασία του οικισμού της Μάρπησσας, η οποία χωρίς τα χαρακτηριστικά της κτήρια δεν θα είναι πλέον ούτε παραδοσιακή, ούτε επισκέψιμη.

Ζητάμε λοιπόν από τους μόνιμους κατοίκους, αλλά και παράλληλα τους ιδιοκτήτες ακινήτων που δεν κατοικούν μόνιμα στην Πάρο, να συμπαρασταθούν στις προσπάθειες της Δημοτικής Κοινότητας Μάρπησσας, για την, με τον καλύτερο τρόπο, διατήρηση του συνόλου των κτηρίων του οικισμού, ώστε να ξαναγίνει αυτό που κάποτε ήταν ένας ζωντανός οικισμός και όχι μόνο μουσειακός χώρος, σαν να έχει βομβαρδιστεί από εχθρούς. Εάν συνεχίσουμε να αδιαφορούμε για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα κτίσματα μέσα στους παραδοσιακούς οικισμούς, θα φτάσουμε στο σημείο να μην υπάρχουν κτήρια αξιόλογα, ώστε να δικαιολογείται ο χαρακτηρισμός των οικισμών σαν παραδοσιακοί .

Βασικά όμως ζητάμε από τη μεριά του Δήμου και των υπηρεσιών του μια αναθεώρηση της αντιμετώπισης των αιτημάτων των τοπικών κοινοτήτων. Να αντιμετωπίζουν τα αιτήματα μας σαν άξια λύσης και όχι αποποίησης ευθυνών που πιθανόν να προκύψουν.

Να προσπαθούν να δικαιολογήσουν με έργα την ύπαρξη τους και όχι μόνον με την είσπραξη των επιβαλλόμενων δημοτικών φόρων .

Στο διάστημα που ανακινήθηκε το θέμα της δωρεάς και της αναπαλαίωσης του συγκεκριμένου κτηρίου έχουν ανακοινωθεί δύο προγράμματα της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, με διαχειριστή το ΥΠΠΟ, προς το οποίο ο Δήμος δεν φρόντισε, λύνοντας το ιδιοκτησιακό καθεστώς του κτηρίου, να προωθήσει το αντίστοιχο αίτημα για την μελέτη και την επισκευή του κτηρίου Γαβαλά.

Σήμερα ένα σχεδόν χρόνο από την ανακίνηση του θέματος από την Δημοτική Κοινότητα Μάρπησσας για το κτήριο Γαβαλά, φτάσαμε στο σημείο να κλείσει ο δήμος τους δρόμους γύρω από το εν λόγω κτήριο, δημιουργώντας πρόβλημα μετακίνησης των κατοίκων αλλά και λειτουργίας του Λαογραφικού Μουσείου, και παράλληλα μη λύνοντας κανένα απολύτως πρόβλημα στην κατάσταση του κτηρίου.

Πρέπει λοιπόν να γίνει κατανοητό ότι με αυτά τα «προληπτικά μέτρα» δημιουργούμε μεγαλύτερα προβλήματα και ότι θα πρέπει να σκεφτούμε λογικά και ψύχραιμα ώστε να βρεθεί λύση, ώστε και οι πεζοί να προστατεύονται και τα κτήρια να κρατηθούν στη «ζωή» με νέες χρήσεις. Αν δεν το καταλάβουμε έγκαιρα, θα βρεθούμε να έχουμε οικισμούς νεκρούς και ερειπωμένους. Το συγκεκριμένο κτήριο οι ιδιοκτήτες του συνεχίζουν να το δωρίζουν στο Δήμο, με νέα επικαιροποίηση της δωρεάς τους, πράγμα που αφαιρεί ένα μεγάλο τμήμα οικονομικής επιβάρυνσης για την απόκτηση του. Κατόπιν αυτού η απόρριψη της δωρεάς, για δεύτερη φορά, θα καταστήσει υπεύθυνο τον Δήμο ως υπαίτιο της υποβάθμισης του κτισμένου περιβάλλοντος του χωριού. Δεν πρέπει να προέχει πάντα η εξεύρεση χρημάτων για την αποκατάσταση, αλλά η εξεύρεση λύσης για την μη κατάρρευση και αλλοίωση του οικιστικού περιβάλλοντος στους οικισμούς μέσω ενός προγραμματισμού του ίδιου του Δήμου.

Επίκαιρη είναι αυτό το διάστημα η συζήτηση για την αλλοίωση της όψης της παραλίας της Παροικίας, με την προσθήκη γυάλινων πετασμάτων για την προστασία από τον αέρα. Για το θέμα αυτό καμία υπηρεσία του δήμου δεν έχει κινηθεί ούτε με αυτοψίες, ούτε με διοικητικά μέτρα, ούτε με πρόστιμα. Το ερώτημα λοιπόν είναι αν υπάρχουν διαφορετικά μέτρα και σταθμά αντιμετώπισης των προβλημάτων, αν τα κτήρια βρίσκονται στην παραλία ή μέσα στους οικισμούς.

Η ιεράρχηση των θεμάτων που αφορούν την παρουσία του νησιού διαμέσου της ιστορίας του με την ανάδειξη χρονολογικών σταθμών και μνημείων που αντιστοιχούν σε αυτούς, είναι αναγκαία για την ανάδειξη του. Υπάρχουν μνημεία στο νησί που είτε είναι σε άθλια κατάσταση, είτε είναι παντελώς άγνωστα ακόμα και από τους ίδιους τους κατοίκους του. Έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες από πολιτιστικούς συλλόγους για την ανάδειξη τέτοιων περιοχών και ιστορικών περιόδων, αλλά δυστυχώς μένουν μέσα σε μικρά ακροατήρια. 

Δεν αρκεί λοιπόν ο Δήμος και οι υπηρεσίες του να είναι νομικά εξοπλισμένοι (και καλυμμένοι), για να αντιμετωπιστεί η όποια κατάσταση στους οικισμούς, χρειάζεται πολιτική ιεράρχηση και εφαρμογή προτάσεων ώστε να λυθούν κάποια στιγμή τα χρονίζοντα προβλήματα. Αλλιώς θα τρέχουμε πάντα πίσω από τα γεγονότα και δυσάρεστες καταστάσεις.